Wystąpienie takich objawów, jak zamazywanie obrazu, uczucie dyskomfortu i znużenia przy pracy wzrokowej, podwójne widzenie oraz bóle głowy, może wskazywać na zaburzenia akomodacji oka. Występują one głównie u osób po 40 roku życia, coraz częściej dotyczą jednak także ludzi młodych. Czym są zaburzenia akomodacji oka, jakie są ich przyczyny i jak można je leczyć?
Akomodacja oka – co to jest?
Akomodacja oka, często nazywana również nastawnością oka, to fizjologiczny proces polegający na dostosowaniu się narządu zmysłu wzroku do oglądania obiektów znajdujących się w różnych odległościach. By człowiek mógł uzyskać ostrość widzenia i widzieć przedmioty w sposób wyraźny, oko jest zmuszone każdorazowo dobrać odpowiednią długość ogniskowej układu optycznego. Jest to możliwe dzięki elastyczności soczewki i zmianom jej kształtu na skutek skurczy mięśnia rzęskowego.
Jakie zmiany zachodzą podczas akomodacji?
Za akomodację oka odpowiadają liczne zmiany zachodzące w obrębie gałki ocznej. W pierwszej fazie procesu dochodzi do zwężenia źrenicy i wysunięcia się do przodu przedniej powierzchni soczewki oraz brzegu źrenicznego tęczówki. Następnie mięsień rzęskowy kurczy się i przybliża do powierzchni soczewki. Dochodzi do rozluźnienia włókien obwódki i uwypuklenia najpierw przedniej, a w dalszej kolejności tylnej powierzchni soczewki. Dzięki działaniu siły grawitacji soczewka opada w dół. W ostatniej fazie akomodacji naczyniówka ulega przesunięciu do przodu.
Na czym więc polega akomodacja oka? Skurcz mięśnia rzęskowego sprawia, że soczewka przybiera kształt bardziej kulisty, zwiększając swoją moc i umożliwiając ostre widzenie obiektów znajdujących się blisko osoby patrzącej.
Wyraźne widzenie przedmiotów umiejscowionych w dużej odległości jest z kolei możliwe dzięki rozkurczowi mięśnia rzęskowego, który spłaszcza soczewkę.
Przyczyny zaburzeń akomodacji
Problemy z akomodacją oka związane są ze zmniejszeniem elastyczności soczewek, którego efekty większość pacjentów zaczyna odczuwać po ukończeniu 40 roku życia. Proces ten, znany jako prezbiopia, postępuje do momentu całkowitej utraty zdolności akomodacji przez gałkę oczną, czyli do sześćdziesiątego – siedemdziesiątego roku życia. Poza wiekiem pacjenta odpowiedzialnymi za zaburzenia akomodacji mogą być poszczególne choroby oczu, różnorodne choroby ogólnoustrojowe, urazy głowy, stosowane leki, a także alkohol i narkotyki.
Skurcz akomodacyjny
Przyczyną zaburzeń nastawności oka może być również skurcz akomodacyjny, czyli nadmierne skurczenie mięśnia rzęskowego, któremu towarzyszy stałe i zbyt mocne napięcie. Powoduje to problem z rozluźnieniem i nieostre widzenie obiektów znajdujących się w dużej odległości. Skurcz akomodacji występuje przede wszystkim u osób z nieskorygowaną nadwzrocznością. Pojawia się także często u osób obserwujących z bliska ekran komputera, telewizora lub telefonu komórkowego. Spazm akomodacyjny może być wywołany porażeniem mięśni, zaburzeniami neurologicznymi, a także chorobami ogólnymi i chorobami okulistycznymi, między innymi zapaleniem tęczówki. Na rozwój tego zaburzenia wpływ ma także przyjmowanie niektórych leków. Skurcz akomodacyjny oka może dotknąć każdego niezależnie od wieku.
Jak wygląda badanie akomodacji oka?
Przy określaniu pracy akomodacji oka brana jest przede wszystkim pod uwagę amplituda akomodacji rozumiana jako największa możliwa zmiana wartości soczewki, która stanowi różnicę odwrotności odległości punktu dalekiego i bliskiego. Amplitudę akomodacji można ocenić przy pomocy metody push-up oraz testu flippera.
Metoda push-up (Dondersa)
Podczas badania metodą Dondersa pacjent obserwuje tekst poprzez oprawki okularowe, do których wkładane są soczewki o różnej mocy. Zmiana soczewek postępuje do momentu, gdy badana osoba osiągnie najwyższą ostrość widzenia. Badanie zaleca się wykonać dla każdego oka oddzielnie oraz obuocznie, kilkakrotnie powtarzając próbę i uśredniając wynik.
Test flippera
W trakcie tego badania pacjent obserwuje tekst o wielkości czcionki średnio 2 rzędy poniżej uzyskanej ostrości wzroku. W trakcie przyjętego czasu podejmowane są próby wyostrzenia obrazu, przy jednoczesnym zmienianiu mocy sferycznej soczewek po zobaczeniu przez pacjenta wyraźnego obrazu. Pozytywna odpowiedź z soczewki (+) i (-) stanowi jeden cykl badania. Test flippera powinien być wykonywany oddzielnie dla każdego oka oraz obuocznie.
Leczenie zaburzeń akomodacji oka
Zaburzenia akomodacji można korygować przy pomocy okularów progresywnych posiadających szkła podzielone na część górną, pozwalającą na ostre widzenie w dali, i na część dolną, umożliwiającą ostre widzenie z bliska. Do korekty zaburzeń nastawności oka używane są także multifokalne soczewki kontaktowe, które wspomagają prawidłową akomodację i pozwalają utrzymać ostrość widzenia zarówno przy patrzeniu w dal, jak i z bliska. W leczeniu zaburzeń akomodacji stosowane są zabiegi operacyjne polegające na usunięciu naturalnej soczewki oka i zastąpieniu jej soczewką syntetyczną. Możliwe jest również przeprowadzenie zabiegu laserowego, w trakcie którego, dla zachowania ostrości widzenia z bliska i z daleka, odpowiednio modelowany jest kształt rogówki.
Akomodacja oka – ćwiczenia
Zaburzeniom akomodacji oka można zapobiegać, stosując odpowiednie ćwiczenia. Wskazane jest ustawienie palca, ołówka lub długopisu w odległości około 20 centymetrów od oczu, skupienie na nim wzroku, a następnie szybkie przeniesienie spojrzenia na obiekt położony dalej.
Innym ćwiczeniem na poprawę akomodacji oka jest stopniowe odsuwanie tekstu od siebie w trakcie czytania, a następnie ponowne przysuwanie. Warto przy tym ćwiczyć każde oko z osobna, czytając po 3 minuty za każdym razem. Ćwiczenia na poprawę akomodacji oka są łatwe i nie zajmują dużo czasu. Można je z powodzeniem wykonywać w trakcie przerwy od pracy lub wieczornego relaksu.
Zaburzenia akomodacji oka – czy można ich uniknąć?
Części zaburzeń akomodacji oka można uniknąć, stosując właściwą profilaktykę w postaci ćwiczeń rozluźniających napięcie akomodacji oraz robienie krótkich przerw w pracy wzrokowej z bliska. Niestety, problemy z nastawnością oka spowodowane wiekiem są nieuniknione, możliwe jest tylko minimalizowanie ich skutków przy pomocy odpowiednio dobranych okularów lub soczewek kontaktowych. Osoba, która zaczęła zauważać u siebie problemy z ostrością widzenia wywołane zmienianą odległości położenia obiektu, powinna udać się na wizytę do optometrysty, który wykona badanie akomodacji oka i, w razie konieczności, przepisze receptę na soczewki bądź szkła kontaktowe.
W przypadku wykrycia zaburzeń akomodacji oka warto również skonsultować się z ortoptystą, który zaleci ćwiczenia wzrokowe w celu rozluźnienia akomodacji.
