Retinopatia wcześniacza stanowi chorobę niedojrzałej siatkówki. Pierwszy raz została opisana w 1943 roku przez amerykańskiego okulistę Ernesta Terry’ego. W ciągu osiemdziesięciu lat od pierwszego zdiagnozowanego przypadku liczba dzieci z retinopatią wcześniaków znacząco wzrosła. Ma to związek z postępem medycyny, dzięki któremu współcześnie notuje się wyższą przeżywalność wcześniaków niż w latach minionych. Retinopatia oka jest chorobą okulistyczną uznawaną za jedną z najczęstszych przyczyn wtórnej ślepoty. Utracony na jej skutek wzrok jest praktycznie niemożliwy do odzyskania, dlatego niezwykle istotne jest szybkie diagnozowanie i podjęcie stosownego leczenia.
Czym jest retinopatia wcześniacza?
Retinopatia wcześniacza to choroba okulistyczna, w której przebiegu obserwuje się zmiany patologiczne w obrębie siatkówki. Występuje u dzieci urodzonych przed planowanym terminem porodu, a ryzyko zachorowania jest tym większe, im większe jest wcześniactwo. W jej przebiegu dochodzi do powstania patologicznych proliferacji naczyniowo-włóknistych w siatkówce i w ciele szklistym, spowodowanych nieprawidłowym procesem unaczynienia i towarzyszącym mu rozrostem tkanki łącznej. Patologie tego typu prowadzą ostatecznie do odwarstwienia siatkówki i mogą powodować poważne upośledzenie narządu wzroku, w tym również całkowitą utratę zdolności widzenia. Według najnowszych danych odsetek dzieci, u których występuje retinopatia wcześniaków, wynosi w Polsce około 20%.
Inne typy retinopatii
Poza retinopatią u wcześniaków wyszczególnić można również dwa inne rodzaje retinopatii oka – retinopatię cukrzycową i retinopatię barwnikową.
Retinopatia cukrzycowa
Retinopatia cukrzycowa to odmiana retinopatii oka, która rozwija się w wyniku cukrzycy. Na skutek podwyższonego poziomu glukozy we krwi u diabetyków dochodzi do nasilenia zjawiska glikemii i pękania naczynek krwionośnych znajdujących się w siatkówce. Wyróżnia się trzy stopnie zaawansowania retinopatii cukrzycowej – retinopatię prostą, przedproliferacyjną oraz proliferacyjną.
Retinopatia barwnikowa
Retinopatia barwnikowa ma najczęściej podłoże genetyczne i rozwija się w okresie młodzieńczym. W jej przebiegu dochodzi do odkładania się barwnika w siatkówce i zaburzenia krążenia w gałce ocznej. Schorzeniu towarzyszy postępujące pogorszenie wzroku na skutek zmian zanikowych i utraty fotoreceptorów, nabłonka barwnikowego oraz komórek warstw wewnętrznych siatkówki.
Przeczytaj także: Zez – co to jest i jak powstaje?
Klasyfikacja ROP – stadia choroby
W 1984 roku wprowadzona została Międzynarodowa Klasyfikacja Retinopatii Wcześniaków, która została następnie zmodyfikowana w 2005 roku. Klasyfikacja ta bierze pod wagę trzy cechy przebiegu retinopatii wcześniaczej – lokalizację, stadium rozwoju oraz wygląd naczyń w tylnym biegunie siatkówki – i wyróżnia pięć stadiów przebiegu choroby.
- Stadium I - W stadium pierwszym retinopatii wcześniaczej odnotowuje się obecność linii demarkacyjnej między siatkówką unaczynioną i nieunaczynioną.
- Stadium II - Stadium drugie choroby polega na przejściu linii demarkacyjnej w uniesiony wał.
- Stadium III - W stadium trzecim retinopatii u wcześniaków powstają proliferacje włóknisto-naczyniowe, które rozrastają się w kierunku ciała szklistego.
- Stadium IV - W czwartym stadium choroby dochodzi do częściowego odwarstwienia siatkówki oka dziecka.
- Stadium V - Stadium piąte retinopatii wcześniaczej oznacza całkowite odwarstwienie siatkówki.
Retinopatia u wcześniaków – przyczyny
Przyczyny retinopatii u wcześniaków nie są całkowicie zbadane. Uznaje się, iż nieprawidłowy rozwój unaczynienia siatkówki może być spowodowany różnorodnymi czynnikami zarówno zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi.
Wcześniactwo
Do najważniejszych przyczyn retinopatii u wcześniaków należy bez wątpienia samo wcześniactwo i związana z nim niedojrzałość tkanek stanowiących materiał budulcowy oczu. Czynnikami ryzyka są przy tym głównie wiek ciążowy i urodzeniowa masa ciała – im wcześniej narodzone dziecko i im mniejsza masa jego ciała, tym większe prawdopodobieństwa wystąpienia retinopatii.
Tlenoterapia
Tlenoterapia, czyli leczenie tlenem, to forma terapii często stosowana w wypadku dzieci wcześniaczych. Zdaniem wielu badaczy tlenoterapia stanowi jeden z czynników sprzyjających rozwojowi retinopatii u wcześniaków.
Stan kliniczny noworodka
Inną przyczyną retinopatii u wcześniaków jest stan kliniczny noworodka. Znaczenie mają między innymi występujące u dziecka:
- hiperglikemia,
- niedokrwistość,
- hipoksja,
- kwasica,
- zaburzenia krzepnięcia krwi,
- hiperbilirubinemia
- zakażenia grupy TORCH, czyli toksoplazmoza, różyczka, cytomegalowirus oraz wirus HIV,
- posocznica,
- zakażenia mieszane.
Czynniki ze strony matki
Na rozwój retinopatii u wcześniaków wpływ mają również czynniki ze strony matki, przede wszystkim choroby w czasie ciąży, takie jak nadciśnienie tętnicze, stan przedrzucawkowy, cukrzyca, niedokrwistość, a także przewlekły nikotynizm oraz krwawienia występujące w drugim lub trzecim trymestrze ciąży.
Poród
Sposób rozwiązania porodu również jest czynnikiem, jaki może wpływać na rozwój retinopatii wcześniaczej. Poród przedłużający się powoduje niedotlenienie płodu, co zwiększa ryzyko występowania tej choroby. Retinopatię wiąże się również z cesarskim cięciem.
Objawy retinopatii wcześniaczej
Retinopatia u wcześniaków w pierwszych stadiach przebiega praktycznie bezobjawowo, dlatego jej rozpoznania można dokonać wyłącznie przy pomocy szczegółowych badań okulistycznych. W późniejszych stadiach choroba ta daje najczęściej takie objawy, jak:
- małoocze,
- niedowidzenie,
- oczopląs,
- leukokoria, czyli biały odblask na źrenicy oka, który można dostrzec na zdjęciach wykonanych z użyciem lampy błyskowej lub spoglądając na oko dziecka pod światło.
Jak diagnozuje się retinopatię u wcześniaków?
Retinopatia u wcześniaków diagnozowana jest na podstawie badania dna oka u niemowlaka, zwanego również oftalmoskopią i wziernikowaniem dna oka. Badanie przeprowadzane jest po rozszerzeniu źrenic pacjenta kroplami z atropiną. Polega na oświetleniu gałki ocznej strumieniem światła i uzyskaniu dokładnego obrazu zarówno siatkówki, jak i soczewek oraz naczyń krwionośnych oka. Wziernikowanie dna oka jest nieinwazyjne i całkowicie bezbolesne. Badanie wzroku u noworodka, który przyszedł na świat zbyt wcześnie, powinno zostać wykonane w pierwszym miesiącu życia, a następnie w ósmym i dwunastym tygodniu. Oftalmoskopię należy powtórzyć po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia.
Retinopatia wcześniacza – rokowania
U 80% dzieci, u których zdiagnozowano retinopatię wcześniaczą, dochodzi do samoistnej regresji choroby lub jej zahamowania we wczesnym stadium rozwoju. W sytuacji jednak gdy schorzenie to jest już zaawansowane, szanse na jego cofnięcie są niewielkie.
Przeczytaj także: Podwójne widzenie (diplopia) – czym jest i jak ją leczyć?
Metody leczenia retinopatii u wcześniaków
Metody leczenia retinopatii wcześniaków w dużej mierze zależą od stadium choroby.
Leczenie retinopatii wcześniaczej w pierwszych stadiach choroby
Metodami leczenia wykorzystywanymi w pierwszych stadiach choroby są zazwyczaj:
- Laseroterapia - najczęściej stosowaną w leczeniu retinopatii u wcześniaków metodą jest laseroterapia, która polega na przypalaniu naczynek krwionośnych oka wiązką lasera w celu zahamowania ich dalszego rozrostu.
- Krioterapia - stanowi metodę leczenia retinopatii wcześniaczej polegającą na zamrażaniu objętej zmianami chorobowymi siatkówki przy użyciu specjalistycznej sondy.
- Fotokoagulacja laserowa - to metoda polegająca na zniszczeniu niedokrwionej części siatkówki poprzez wystawienie jej na działanie wiązki lasera. Pozwala to zahamować postęp choroby i minimalizuje ryzyko wystąpienia powikłań.
Leczenie retinopatii wcześniaczej w zaawansowanych stadiach choroby
W leczeniu zaawansowanej retinopatii wcześniaków stosowana jest przede wszystkim wirektomia, czyli operacja polegająca na usunięciu zmienionego ciałka szklistego wraz z pozostałymi chorymi tkankami oka, a następnie zastąpieniu ich jałowym płynem, gazem lub olejem. Zabieg ten ma jednak ograniczoną skuteczność i w wielu wypadkach nie jest w stanie doprowadzić do polepszenia jakości widzenia u dziecka.
W hamowaniu rozwoju retinopatii u wcześniaków stosowane są również iniekcje do ciałka szklistego preparatów anty-VEGF, które hamują obrzęki i przesiąkanie płynu do siatkówki.
