Jaskra to poważna choroba oczu, która nieleczona może prowadzić do całkowitej, nieodwracalnej utraty zdolności widzenia. Zmaga się z nią ponad 70 milionów ludzi na całym świecie, a prawie dziesięć procent z nich jest z tego powodu niewidomych. W wypadku jaskry szczególnie istotne jest jej wczesne wykrywanie. W tym celu wykorzystywane są między innymi odpowiednie badania przesiewowe.
Czym są badania przesiewowe?
Badania przesiewowe umożliwiają wykrywanie chorób we wczesnym i tym samym najłatwiejszym do wyleczenia stadium. Przeprowadza się je wśród osób, które nie mają widocznych objawów schorzenia, dlatego istotne jest, by cechowały się wysoką czułością. Badania tego typu pozwalają na szybkie postawienie odpowiedniej diagnozy i wdrożenie stosownego leczenia. Dzięki nim możliwe jest również określenie ryzyka występowania danej choroby u pacjenta i podjęcie niezbędnych działań zapobiegawczych. Badania przesiewowe prezentują największą wartość w przypadku schorzeń poważnych, lecz uleczalnych, których wykrycie przed wystąpieniem pierwszych objawów może przynieść wymierne korzyści. Ich dodatni wynik oznacza zazwyczaj konieczność wykonania bardziej specjalistycznych testów, stosowanych w diagnostyce konkretnej choroby.
Dlaczego warto wykonywać badania przesiewowe?
Badania przesiewowe pozwalają na wykrycie choroby we wczesnym stadium rozwoju, umożliwiając tym samym szybkie postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie stosownego leczenia. Dzięki temu daje się zapobiegać poważnym komplikacjom zdrowotnym w przyszłości. Zwiększa się również szansa na całkowite wyleczenie choroby.
Co wchodzi w skład badań przesiewowych?
Najczęściej wykonywanymi badaniami przesiewowymi są bez wątpienia morfologia i badanie ogólne moczu. Pozwalają one wykrywać liczne choroby i schorzenia dotykające różnorodne układy organizmu człowieka. Dokładny skład badań przesiewowych różni się jednak w zależności od tego u kogo i w jakim kierunku są one wykonywane. Przykładowo, u kobiet ciężarnych wykonuje się test PAPP-A, test potrójny, test zintegrowany oraz badanie ultrasonograficzne i genetyczne płodu, a u noworodków przeprowadza się przede wszystkim test słuchu, ocenę odruchów oraz badania laboratoryjne krwi. W wypadku profilaktyki narządu wzroku w skład badań przesiewowych wchodzą z kolei:
- badanie ostrości wzroku do dali i do bliży,
- badanie ruchomości mięśni gałek ocznych,
- badanie konwergencji,
- badanie widzenia stereoskopowego,
- test widzenia barw,
- badanie zeza ukrytego i jawnego.
Badania przesiewowe w diagnostyce jaskry
Badaniami przesiewowymi w kierunku jaskry, umożliwiającymi wstępną diagnostykę tej choroby narządu wzroku, są wywiad lekarski oraz badanie dna oka, pachymetria i tonometria.
Badanie dna oka
Badanie dna oka, znane również jako oftalmoskopia, fundoskopia lub wziernikowanie dna oka, polega na zajrzeniu w głąb narządu wzroku. Jest nieinwazyjne i całkowicie bezbolesne. Przed badaniem źrenice pacjenta zostają rozszerzone poprzez wpuszczenia do gałki ocznej kropli z atropiną. Następnie lekarz okulista wprowadza do nich strumień światła, który oświetla struktury znajdujące się na dnie oka – naczynia krwionośne, soczewkę oraz siatkówkę – i umożliwia ocenę ich stanu. Badanie dna oka może dostarczyć wielu istotnych informacji na temat stanu zdrowia narządu wzroku, a także ogólnego stanu organizmu. Pozwala wykrywać zmiany w gałce ocznej, mogące wskazywać na rozwój jaskry.
Pachymetria
Pachymetria to badanie pozwalające na ocenę grubości rogówki oka. Wyróżnia się jego dwa rodzaje: pachymetrię dotykową i bezdotykową. Pachymetria dotykowa polega na przykładaniu końcówki specjalistycznego urządzenia, zwanego pachymetrem ultradźwiękowym, do rogówki pacjenta. Badanie tego typu wykonuje się po uprzednim zakropleniu oczu pacjenta preparatem znieczulającym. W wypadku pachymetrii bezdotykowej nie występuje potrzeba podania znieczulania, badanie wykonywane jest bowiem bez dotykania gałki ocznej. Poddawany mu pacjent siada przed urządzeniem, zwanym pachymetrem laserowym, opierając czoło i brodę na specjalnej podpórce. Następnie musi przez kilka sekund powstrzymać się przed mruganiem i wykonywaniem innego rodzaju ruchów oczu, powiek oraz głowy. W czasie badania pacjent może widzieć błyski generowane przez urządzenie pomiarowe. Wyniki obu rodzajów pachymetrii dostępne są natychmiast.
Tonometria
Tonometria to badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wyróżnia się cztery jego typy:
- konturowy, uwzględniający różnice w budowie i grubości rogówki, wykonywany przy użyciu minimalnie zniekształcającego rogówkę w trakcie badania tonometru PASCAL,
- aplanacyjny, wykonywany po znieczuleniu oka i wybarwieniu filmu łzowego poprzez zaaplikowanie fluoresceiny, z wykorzystaniem tonometru Goldmanna, czyli urządzenia, które pozwala zmierzyć siłę niezbędną do spłaszczenia powierzchni rogówki,
- wgłobieniowy, przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym, z wykorzystaniem tonometru Schiøtza, czyli urządzenia pozwalającego ocenić opór rogówki pod wpływem siły nacisku, zależny od ciśnienia śródgałkowego,
- bezkontaktowy, wykorzystujący sprężone powietrze do spłaszczania rogówki i niewymagający zastosowania znieczulenia.
Jaskra – charakterystyka choroby
Jaskra jest poważną chorobą oczu powodującą zanik nerwu wzrokowego. Rozwija się powoli i przez długi czas może być trudno ją rozpoznać. Pierwsze objawy jaskry to przede wszystkim:
- męczliwość oczu,
- pogorszenie jakości wzroku,
- zmiany widzenia peryferyjnego,
- trudności z czytaniem,
- zaczerwienienie oka.
W zaawansowanym stadium choroby pojawiają się takie objawy, jak:
- widzenie tunelowe, w którym tylko centralny obraz widziany jest wyraźnie, a obrazy po bokach są zniekształcone lub całkowicie nieobecne,
- widzenie aureoli wokół źródeł światła,
- ból oka,
- nudności i wymioty.
Wyróżnia się pięć rodzajów jaskry. Są to:
- jaskra pierwotna z otwartym kątem przesączania,
- jaskra z zamkniętym kątem przesączania,
- jaskra z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym,
- jaskra wtórna,
- jaskra wrodzona.
Dlaczego warto jak najszybciej rozpocząć leczenie jaskry?
Zmiany wywołane jaskrą są nieodwracalne i mogą doprowadzić do całkowitej utraty wzroku. Leczenie tej choroby sprowadza się do hamowania jej progresji i zapewnienia jak największej użyteczności narządu wzroku. Polega przede wszystkim na obniżeniu ciśnienia wewnątrzgałkowego do poziomu pozwalającego na zatrzymanie lub maksymalne spowolnienie postępu zmian chorobowych. W leczeniu jaskry, np. we Wrocławiu, wykorzystuje się leczenie farmakologiczne, polegające na podawaniu leków zwężających źrenice, przede wszystkim hipotensyjnych kropli do oczu, zawierających takie substancje czynne, jak beta-blokery, inhibitory anhydrazy węglanowej, prostaglandyny, sympatykomimetyki oraz pilokarpina. Umożliwiają one szersze otwarcie kąta przesączania i większy odpływ cieczy wodnistej, co przekłada się na obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. W wypadku bardziej zaawansowanych zmian chorobowych terapia jaskry może wymagać wdrożenia leczenia operacyjnego. Do najczęściej przeprowadzanych zabiegów należą:
- trabekulektomia, polegająca na wycięciu fragmentów kąta przesączania,
- trabekuloplastyka, czyli laserowe udrażnianie otworków beleczkowania w celu ułatwienia odpływu płynu,
- kanaloplastyka, polegająca na poszerzenie kanału Schlemma w kącie przesączania.
W leczeniu jaskry z zamkniętym kątem przesączania zastosowanie znajduje irydotomia laserowa, sprowadzająca się do przecięcia tęczówki laserem, z kolei przy jaskrze wrodzonej przeprowadza się zazwyczaj goniotomię, która polega na przecięciu kąta przesączania. Szybkie postawienie właściwej diagnozy i natychmiastowe rozpoczęcie leczenia pozwala zatrzymać rozwój jaskry we wczesnym stadium. Tym samym pacjent dotknięty tą chorobą jest w stanie zachować zdolność widzenia. W celu zadbania o narząd wzroku warto więc wykonywać badania przesiewowe wzroku przynajmniej raz na dwa lata. Osoby z grupy podwyższonego ryzyka powinny odwiedzać gabinet okulistyczny nawet częściej, bo raz do roku.
