Astygmatyzm, znany także jako niezborność rogówkowa, to wada wzroku polegająca na zniekształceniu widzenia na skutek niesymetryczności rogówki oka. Według oficjalnych szacunków jest nią dotknięte ponad 40% ogólnej populacji. U osób z astygmatyzmem rogówka, która powinna cechować się równomierną krzywizną, jest specyficznie wydłużona i kształtem przypomina piłkę do rugby. Z uwagi na zniekształcenie nie jest ona w stanie prawidłowo ogniskować promieni świetlnych, przez co obraz na siatkówce zamiast mieć formę punktu, przybiera postać plamki w kształcie elipsy, koła lub odcinka. Skutkiem jest niewyraźne widzenie.
Przyczyny astygmatyzmu
Główną przyczyną astygmatyzmu są czynniki genetyczne, wada ta ma bowiem najczęściej charakter dziedziczny. Niezborność rogówkowa może się również rozwinąć w związku z mechanicznym urazem oka oraz stożkiem rogówki – postępującą chorobą narządu wzroku, polegającą na zmniejszeniu grubości rogówki i jej uwypukleniu w centralnej i okołocentralnej części.
Rodzaje astygmatyzmu
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje astygmatyzmu: regularny prosty, regularny odwrotny oraz regularny skośny.
Astygmatyzm regularny prosty
Astygmatyzm regularny prosty, czyli zgodny z regułą, występuje, gdy rogówka jest bardziej stroma w przekroju pionowym niż w przekroju poziomym. W efekcie dochodzi do większego załamania światła w pionie.
Astygmatyzm regularny odwrotny
Astygmatyzm regularny odwrotny, czyli przeciw regule, występuje, gdy rogówka oka jest bardziej stroma w przekroju poziomym niż w przekroju pionowym. Prowadzi to do większego załamania światła w poziomie.
Astygmatyzm regularny skośny
Astygmatyzm regularny skośny występuje w momencie, gdy oś mieści się w zakresach pomiędzy astygmatyzmem regularnym prostym a astygmatyzmem regularnym odwrotnym.
W trakcie życia człowieka astygmatyzm ulega niewielkim zmianom. W późniejszym wieku często dochodzi do jego przekształcenia w kierunku astygmatyzmu regularnego odwrotnego.
Objawy astygmatyzmu
Astygmatyzm w dużym stopniu wpływa na widzenie. Powoduje przede wszystkim, że:
- linie proste wydają się krzywe,
- pionowe linie są bardziej wyraźne od linii poziomych (lub odwrotnie),
- widzenie z bliska i z daleka ulega zamazaniu,
- kontury wydają się nieostre, co prowadzi do zaburzeń w poczuciu przestrzeni,
- gwiazdy postrzegane są jako plamki,
- dochodzi do pogorszenia jakości widzenia o zmierzchu i w nocy.
Astygmatyzm powoduje często także bóle głowy w okolicy czoła i sprawia, że dotknięta nim osoba przekrzywia głowę i mruży oczy, by uzyskać bardziej wyraźny obraz.
Jak sprawdzić, czy ma się astygmatyzm?
W celu sprawdzenia, czy ma się astygmatyzm, najlepiej udać się do lekarza okulisty lub optometrysty. Specjalistyczne badania wzroku we Wrocławiu pozwolą zdiagnozować wadę, wykorzystując w tym celu metody, takie jak badanie keratoskopem, badanie oftalmometrem Javala oraz wideokeratografia komputerowa.
Badanie keratoskopem
Badanie keratoskopem, jak sama nazwa wskazuje, wykorzystuje urządzenie zwane keratoskopem, mające postać krążka z białymi oraz czarnymi okręgami. Podczas diagnostyki lekarz specjalista obserwuje kształt odbić tych okręgów na rogówce pacjenta.
Badanie oftalmometrem Javala
Badanie oftalmometrem Javala, czyli przyrządem optycznym wykorzystującym figury schodkowe, pozwala specjaliście określić, czy pacjent ma astygmatyzm, a także wskazać jego stopień i oś.
Wideokeratografia komputerowa
Wideokeratografia komputerowa umożliwia stworzenie mapy rogówki i jej przekroju. Pozwala również na cyfrowe przedstawienie wartości krzywizn tej części oka, dzięki czemu specjalista jest w stanie jednoznacznie określić, czy u pacjenta rozwinął się astygmatyzm.
Wszystkie badania pozwalające na rozpoznanie astygmatyzmu opierają się jedynie na obserwacji oka przez specjalistę, są więc nieinwazyjne i całkowicie bezbolesne. Osoby podejrzewające u siebie niezborność rogówkową mogą również wykonać domowy test na astygmatyzm, muszą jednak przy tym pamiętać, że jego wyniki mają charakter wyłącznie poglądowy.
Domowy test na astygmatyzm
Domowy test na astygmatyzm wymaga użycia tak zwanego lustra astygmatycznego. Jest to rysunek składający się z kilkudziesięciu linii ułożonych pod różnym kątem. Podczas testu należy patrzeć na lustro z różnych odległości, zarówno bliższych, jak i dalszych. Osoba bez astygmatyzmu zobaczy wyraźne, równe i jednakowo czarne linie znajdujące się w równej odległości od siebie. Jeżeli w czasie testu elementy rysunku są widziane inaczej – linie znajdują się w różnych odległościach od siebie, są różnej grubości lub długości – może występować prawdopodobieństwo astygmatyzmu i należy umówić się na konsultację u specjalisty. Lustro astygmatyczne do przeprowadzenia domowego testu na niezborność rogówkową można bez trudu znaleźć do pobrania w internecie.
Wpływ astygmatyzmu na codzienne życie
Astygmatyzm w znaczny sposób utrudnia normalne funkcjonowanie. Powoduje znaczące pogorszenie widzenia o zmierzchu i w nocy, a także szczególną wrażliwość na blask świateł i reflektorów wykorzystywanych w ruchu ulicznym, co negatywnie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów. Wada ta prowadzi również do mylenia liter w czasie czytania oraz znaczącego zmęczenia podczas wysiłku wzrokowego. Nieskorygowany astygmatyzm może powodować szereg powikłań, między innymi zaczerwienienie oczu, bóle głowy, pieczenie i mrużenie oczu, przewlekłe zapalenie spojówek i brzegów powiek, a także zapalenie gałki ocznej, które jest w stanie doprowadzić do całkowitej i nieodwracalnej utraty zdolności widzenia. W wypadku dzieci niezborność rogówkowa często skutkuje niechęcią do nauki, wywołaną szybką męczliwością oczu podczas czytania.
Metody leczenia astygmatyzmu
Najpopularniejszą metodą leczenia astygmatyzmu jest korekcja optyczna. Do niedawna w tym celu wykorzystywane były jedynie okulary, współcześnie używane są także specjalnie zaprojektowane soczewki kontaktowe. Metodą, która pozwala trwale skorygować astygmatyzm, jest z kolei zabieg chirurgiczny zniekształconego systemu optycznego.
Korekcja optyczna z wykorzystaniem okularów
Astygmatyzm koryguje się przy pomocy soczewek z cylindrem. Pozwalają one zdeformowanemu układowi optycznemu oka na poprawne skupianie światła w taki sam sposób, w jaki robi to gałka oczna o poprawnym, kulistym kształcie. Soczewki cylindryczne swoją konstrukcją przypominają wycinek cylindra. W jednym przekroju nie posiadają one mocy, w drugim mają z kolei wartość właściwą dla posiadanego przez pacjenta astygmatyzmu. Pozwala im to przesunąć jeden punkt skupienia światła do drugiego. W efekcie pacjent odzyskuje ostrość widzenia.
Korekcja optyczna z wykorzystaniem soczewek kontaktowych
Do korekcji optycznej astygmatyzmu wykorzystuje się specjalne soczewki kontaktowe, zwane torycznymi. W niektórych miejscach są one grubsze i cięższe, a w innych cieńsze i lżejsze, dzięki czemu dokładnie dopasowują się do krzywizny oka. Soczewki toryczne mają różną moc w poszczególnych punktach swojej powierzchni, przez co są w stanie kompensować braki widzenia i sprawić, że postrzegany obraz jest wiernie odwzorowany.
Zabieg chirurgiczny
Zabieg chirurgiczny zniekształconego systemu optycznego przeprowadzany jest z wykorzystaniem specjalistycznych laserów. Wyróżnia się cztery metody laserowego usuwania astygmatyzmu:
- LASIK, która polega na nacięciu rogówki i wymodelowaniu jej tak, by mogła właściwie ogniskować obraz na siatkówce,
- LASEK, polegająca na odchyleniu nabłonka rogówki i odpowiednim wymodelowaniu leżącej pod nim tkanki w sposób umożliwiający rogówce właściwe ogniskowanie obrazu na powierzchni siatkówki.
- PRK, która przebiega podobnie do LASEK, lecz wymaga całkowitego usunięcia nabłonka rogówki,
- Femto-LASIK, zakładająca wykonanie cięcia w rogówce i stworzenie cienkiego płatka, który po laserowym wymodelowaniu powierzchni rogówki jest z powrotem zamykany.
Laserowy zabieg usunięcia astygmatyzmu wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym w warunkach ambulatoryjnych. Pozwala trwale skorygować wadę wzroku, nie można go jednak wykonywać u osób, które nie ukończyły jeszcze dwudziestego roku życia.
