Leniwe oko (amblyopia) – na czym polega?

Leniwe oko to choroba powstająca w wieku dziecięcym. Szacuje się, że występuje u około 6% dzieci poniżej szóstego roku życia. Dotyczy głównie jednego oka, a przyczyny jej rozwoju są zróżnicowane. Na skutek leniwego oka dochodzi do trwałego pogorszenia ostrości widzenia, a w niektórych wypadkach także całkowitej utraty wzroku w chorym oku. W jaki sposób radzić sobie z tym schorzeniem? Czy leniwe oko występuje też u dorosłych?

Czym jest zespół leniwego oka?

Zespół leniwego oka, czyli amblyopia, to choroba związana z niekompletnym rozwojem jednego oka. Rozwija się w wieku dziecięcym – u niemowląt oraz u starszych dzieci, zazwyczaj do ukończenia szóstego roku życia. Jeżeli w tym czasie gałka oczna została poddana jakiemukolwiek czynnikowi szkodliwemu, który jest w stanie upośledzić prawidłowe widzenie, może dojść do powstania leniwego oka. Dotknięta tą dolegliwością gałka oczna nie jest zdolna do odczytywania obrazów w sposób wyraźny, co prowadzi do zamazywania się widzenia. Większość dzieci z zespołem leniwego oka z biegiem czasu przyzwyczaja się do dobrego widzenia w jednym oku i słabego widzenia w drugim. Przyzwyczajenie jest tak silne, że nie zdają sobie sprawy, iż nie widzą prawidłowo. Symptomy wskazujące na występowanie problemów ze wzrokiem spowodowanych amblyopią zauważają często dopiero rodzice. Do najczęstszych objawów leniwego oka u dziecka należą: 

• przekrwienie oczu, 
• przechylanie i nachylanie głowy, by lepiej widzieć,
• częste mrużenie oczu. 

U niektórych dzieci może również wystąpić zaburzenie percepcji przestrzennej powodujące trudności z widzeniem trójwymiarowym. 

Leniwe oko u dorosłych

Leniwe oko u dorosłych jest spowodowane nieleczonymi zaburzeniami wzroku w wieku dziecięcym. Wczesne wykrycie uciekającego oka u dziecka i wdrożenie stosownego leczenia pozwala wyeliminować problem. By terapia była skuteczna, powinna zostać rozpoczęta przed ukończeniem przez małego pacjenta ósmego roku życia. Zaniedbanie w tym zakresie może doprowadzić do występowania amblyopii u dorosłych, która utrzymuje się przez całe życie. Osoba z tą dolegliwością nie widzi prawidłowo nawet przez soczewki okularów korekcyjnych. Skutkuje to widzeniem obuocznym, zwanym również trójwymiarowym. 

Amblyopia – przyczyny

Zespół leniwego oka ma wiele przyczyn. Do amlyopii może prowadzić wszystko, co zaburza równowagę widzenia, a więc takie dolegliwości, jak: 

• zaćma u dzieci, 
• zmętnienie soczewki oka, 
• różnice w kształcie i wielkości oczu.

a także inne anatomiczne i strukturalne nieprawidłowości. Jako najczęstszą przyczynę występowania leniwego oka u dziecka wskazuje się jednak zeza. Powszechnym czynnikiem chorobotwórczym są również wady refrakcji oka. 

Zez a leniwe oko

U osób z zezem jedno lub oboje oczu kieruje się na zewnątrz, lub do wewnątrz, w górę lub w dół. Stan ten może powodować dominację jednego z oczu i prowadzić do niedowidzenia w oku drugim. Jest to wywołane faktem, iż słabsze oko nie skupia się na obrazie w sposób prawidłowy i mózg hamuje przepływ pochodzących z niego informacji. 

Dowiedz się więcej o zezie z naszego artykułu: Zez – co to jest i jak powstaje?

Wady refrakcji a leniwe oko 

Leniwe oko może rozwijać się na skutek wad refrakcji oka, a więc nadwzroczności, krótkowzroczności lub dużego astygmatyzmu. Powodują one zamazywanie się obieranego przez oko obrazu. Z biegiem czasu mózg zaczyna się skupiać wyłącznie na odbiorze informacji z oka, w którym wada jest mniejsza, co prowadzi do powstania amblyopii. 

Wpływ na rozwój zespołu leniwego oka mają również czynniki genetyczne – schorzenie to bardzo często jest bowiem dziedziczne. Większym ryzykiem występowania amblyopii objęte są wcześniaki oraz dzieci posiadające opóźnienia w rozwoju. 

Wykrywanie i leczenie leniwego oka

Do wykrywania leniwego oka wykorzystywane są badania przesiewowe, a także badania okulistyczne, przeprowadzane po zakropieniu oczu specjalnymi kroplami. Sprawdza ostrość wzroku, ruchomość gałek ocznych i zdolność widzenia obojga oczu. W leczeniu amblyopii istotne jest zmuszenie mózgu do rejestrowania informacji pochodzących ze słabszego oka, co wzmacnia widzenie. Wykorzystywane są w tym celu specjalne plastry lub opaski na oko, krople z atropiną oraz okulary korekcyjne. 

Plastry i opaski na oko

Leczenie leniwego oka u dzieci polega często na zakrywaniu zdrowego oka specjalnymi plastrami lub opaskami. Noszone są one zazwyczaj przez 2–6 godzin dziennie, podczas wykonywania codziennych czynności. Metoda ta wymaga sporo czasu oraz cierpliwości zarówno ze strony dziecka, jak i jego rodziców. 

Krople z atropiną 

Stosowanie kropli z atropiną zalecane jest przez lekarza głównie w sytuacji, gdy noszenie plastrów lub opaski nie przynosi pożądanych efektów. Ich działanie opiera się jednak na podobnej zasadzie. Krople z atropiną zacierają ostrość widzenia w zdrowym oku, tym samym mobilizując oko dotknięte wadą do wzmożonej pracy. 

Okulary korekcyjne

W sytuacji, gdy niedowidzenie jest wywołane poważnymi błędami refrakcji lub anizometropią, lekarz okulista może zlecić noszenie okularów korekcyjnych. 

W leczeniu amblyopii u dorosłych coraz częściej wykorzystywane są nowatorskie rozwiązania polegające na zastosowaniu techniki komputerowej i wirtualnej rzeczywistości, jednak ich skuteczność nie została jeszcze potwierdzona. 

Operacja leniwego oka

Operacja leniwego oka może być wskazana w sytuacji, gdy leczenie za pomocą plastrów, opasek, kropli z atropiną i okularów korekcyjnych nie przynosi poprawy widzenia. Polega na wzmocnieniu lub osłabieniu określonych mięśni oczu. Zabieg nie jest szczególnie inwazyjny, dlatego dziecko może wrócić do domu już po kilku godzinach od jego przeprowadzenia. Operacja leniwego oka u dorosłych przybiera formę laserowego zabiegu korekty wzroku. 

Przeczytaj także: Jaka wada wzroku kwalifikuje do orzeczenia o niepełnosprawności?

Ćwiczenia na leniwe oko

Metodą zachowawczego leczenia amblyopii są ćwiczenia na leniwe oko – celownicze, pleoptyczne, lokalizacji i ćwiczenia w niedowidzeniu z powodu zeza. 

1. Ćwiczenia celownicze należą do najprostszych i najczęściej wykorzystywanych ćwiczeń wzrokowych. Wykorzystują koordynację oko-ręka i polegają na używaniu słabszej gałki ocznej podczas rysowania, malowania oraz innych czynności manualno-artystycznych. 
2. Ćwiczenia pleoptyczne polegają na olśnieniu siatkówki w oku z wadą w celu nauczenia go dostosowywania ostrości i prawidłowego widzenia. Wykonywane są z użyciem specjalnych przyrządów – pleoptoforu i eutyskopu. 
3. Ćwiczenia lokalizacji związane są z ćwiczeniami pleoptycznymi. Pozwalają na uzyskanie takiego ustawienia oka, by możliwa była lokalizacja wrażeń wzrokowych na wprost. 
4. Ćwiczenia w niedowidzeniu z powodu zeza dążą do uzyskania prostego ustawienia oczu. Polegają na patrzeniu we wskazany punkt z odległości bliższej i dalszej. 

Ćwiczenia na leniwe oko u dorosłych

Ćwiczenia na leniwe oko u dorosłych polegają na wykorzystaniu gier komputerowych. W celach leczniczych używany jest Tetris. Osoby z amblyopią zakładają do gry specjalne okulary rozdzielające wizję. Jedna soczewka umożliwia widzenie tylko spadających klocków, a druga tylko leżących. Oczy muszą więc ze sobą współpracować, by możliwe było ukończenie gry. U osób grających wyraźną poprawę widzenia w leniwym oku można zauważyć już po dwóch tygodniach. Tego typu ćwiczenie oka wspomaga leczenie amblyopii zarówno u osób dorosłych, jak i u młodzieży.