Gałki oczne, podobnie do pozostałych organów w organizmie człowieka, są zbudowane z żywych komórek podatnych na transformację nowotworową. Nowotwory oczu, choć stosunkowo rzadkie, mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Czym są tego typu choroby i jak się objawiają? Jakie są dostępne metody leczenia nowotworów oczu?
Czym są nowotwory oczu?
Nowotwory oczu to wszystkie nowotwory rozwijające się w obrębie gałki ocznej, oczodołu i sąsiednich struktur. Dzielą się one na nowotwory pierwotne, od początku umiejscowione w oku, oraz nowotwory wtórne, czyli przerzuty pochodzące od nowotworów złośliwych, które pierwotnie zaatakowały inne narządy. Nowotwory oczu mogą rozwijać się w takich częściach gałki ocznej, jak:
- tęczówka – kolorowa, nieprzezroczysta tarczka będąca przednią częścią błony naczyniowej gałki ocznej,
- naczyniówka – otaczająca gałkę oczną wielowarstwowa tkanka odpowiedzialna za transport krwi,
- siatkówka – znajdująca się wewnątrz oka błona, która umożliwia odbieranie świata zewnętrznego przy pomocy wzroku,
- ciało rzęskowe – struktura otaczająca tęczówkę i łącząca się z naczyniówką, która produkuje ciecz wodnistą i utrzymuje prawidłowe napięcie gałki ocznej, a także umożliwia zmiany kształtu soczewki i sprawia, że człowiek posiada zdolność wyraźnego widzenia,
a ponadto również oczodoły, powieki oraz gruczoły i przewody łzowe. Pierwotne nowotwory gałki ocznej stanowią mniej niż 0,2% wszystkich nowotworów złośliwych rozpoznawanych w Polsce. Częściej diagnozowane są one u kobiet.
Rodzaje nowotworów oczu
Można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje nowotworów oczu. Są to czerniak, siatkówczak i chłoniak nieziarniczy.
Czerniak
Czerniak jest najczęściej diagnozowanym pierwotnym nowotworem gałki ocznej. Rozwija się zazwyczaj w obrębie naczyniówki i tęczówki, może jednak atakować także ciałko rzęskowe.
Siatkówczak
Siatkówczak, zwany także retinoblastomą, jest wewnątrzgałkowym nowotworem złośliwym występującym u dzieci. Może przybierać postać dziedziczną lub niedziedziczną. Wyróżnia się trzy podtypy siatkówczaka. Są to:
- siatkówczak endofityczny, będący guzem przybierającym formę białej masy, rozrastającym się w kierunku ciała szklistego, czyli struktury znajdującej się w tylnej części gałki ocznej,
- siatkówczak egzofityczny, powstający w sytuacji gdy guz rośnie w okolicy wewnętrznej warstwy siatkówki i rozrasta się ku przodowi, powodując jej rozwarstwienie i gromadzenie płynu podsiatkówkowego, a w efekcie znaczące osłabienie lub całkowitą utratę zdolności widzenia,
- siatkówczak rozsiany, przybierający formę płaskiego nacieku na powierzchni siatkówki.
Chłoniak nieziarniczy
Chłoniak nieziarniczy to rodzaj nowotworu oka, który występuje najrzadziej, a równocześnie nastręcza największych trudności diagnostycznych. Punktem wyjścia jest dla niego układ limfatyczny odpowiadający za ochronę organizmu człowieka przed zakażeniami. Na rozwój chłoniaka nieziarniczego wpływ mają uwarunkowania genetyczne oraz czynniki środowiskowe i infekcyjne.
Przyczyny nowotworów oczu
Przyczyną nowotworów oczu są zazwyczaj czynniki genetyczne. Wpływ na rozwój tego typu chorób mają również:
- karnacja skóry – osoby z jasną karnacją są bardziej narażone na zachorowanie,
- kolor tęczówek – transformacja nowotworowa jest częstsza w wypadku niebieskich oczu,
- nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, spowodowana przebywaniem na słońcu lub korzystaniem z solarium,
- zakażenie wirusem HPV,
- zespół znamion atypowych.
Objawy nowotworów oczu
Objawy nowotworów oczu mogą się różnić w zależności od rodzaju, rozmiaru oraz umiejscowienia zmian chorobowych w przestrzeni anatomicznej gałki ocznej. Wśród najczęściej występujących należy wymienić:
- ból oka,
- nadmierne łzawienie,
- krwawe łzy,
- zaburzenia ostrości widzenia,
- podwójne widzenie,
- utratę wzroku,
- zmianę zabarwienia części tęczówki,
- zmianę rozmiaru lub kształtu źrenicy,
- zmianę zabarwienia powiek,
- owrzodzenie powiek,
- guzki na powiekach,
- utratę rzęs,
- zaburzenia położenia gałki ocznej lub ruchów oka,
- wytrzeszcz oczu.
Diagnostyka nowotworów oczu
Diagnostyka nowotworów oczu poza przeprowadzeniem pełnego badania okulistycznego, np. w Opolu, zakłada również wykonanie szeregu badań dodatkowych, przede wszystkim USG oka, tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego.
Tomografia komputerowa
Tomografia komputerowa jest nieinwazyjnym badaniem obrazowym, które pozwala na dokładną ocenę stanu oka i uzyskanie modelu przekroju jego struktur. Dzięki niemu możliwe jest wykrycie zmian nowotworowych i określenie ich położenia w obrębie gałki ocznej.
USG oka
USG oka jest całkowicie nieinwazyjnym i bezbolesnym badaniem wykorzystującym efekt fal dźwiękowych. Wykonywane jest przy pomocy aparatu ultrasonograficznego, którego głowica przykładana jest do zamkniętej powieki pacjenta, wcześniej pokrytej specjalnym żelem. Dzięki badaniu USG można szybko wykryć zmiany nowotworowe w gałce ocznej.
Rezonans magnetyczny
Rezonans magnetyczny, znany także jako MRI, jest badaniem, które wykorzystuje działanie pola magnetycznego do uzyskania obrazu wewnętrznych struktur gałki ocznej. Pozwala unaocznić zmiany nowotworowe, przez co jest chętnie wykorzystywanym narzędziem diagnostycznym.
W obliczu podejrzenia nowotworu oka wykonywana jest również biopsja chirurgiczna, umożliwiająca ocenę tkanki zmiany chorobowej pod mikroskopem.
Leczenie nowotworów oczu
Sposób leczenia nowotworu oka zależy od takich czynników, jak umiejscowienie zmiany chorobowej, obecność przerzutów odległych, wiek oraz ogólny stan zdrowia pacjenta. Do najczęściej stosowanych metod należą napromieniowanie, laseroterapia, krioterapia oraz leczenie operacyjne.
Napromieniowanie
Napromieniowanie to popularna metoda leczenia nowotworów oka. Może przybierać formę:
- brachyterapii, polegającej na umieszczaniu drobnych źródeł promieniotwórczych w obrębie gałki ocznej,
- radioterapii konformalnej, zakładającej napromieniowanie przestrzeni dokładnie odpowiadającej kształtowi zmiany chorobowej w celu zminimalizowania uszkodzenia zdrowych tkanek oka,
- techniki gamma-knife, polegającej na użyciu bardzo dokładnie zaplanowanych wiązek promieniowania, padających na zmianę chorobową pod różnymi kątami,
- terapii protonowej, sprowadzającej się do dostarczania do zmiany chorobowej skondensowanej wiązki protonów o bardzo wysokiej energii, zdolnych do niszczenia komórek nowotworowych.
Laseroterapia
Laseroterapia to metoda leczenia nowotworów oczu polegająca na wykorzystaniu lasera. W jej ramach można wyróżnić:
- fotokoagulację laserową, sprowadzającą się do skierowania na zmianę chorobową wiązki lasera, która niszczy unaczynienie guza i powoduje jego rozpad,
- termochemioterapię laserową, zakładającą użycie lasera diodowego oraz wiązki laserowej podobnej do podczerwieni, które generują wysoką temperaturę i prowadzą do martwicy guza.
Krioterapia
Krioterapia jest metodą leczenia zmian nowotworowych umiejscowionych w oku, polegającą na zamrażaniu guzów i tym samym prowadzeniu do ich rozpadu. Jest skuteczna w wypadku guzów o średnicy nie większej niż trzy milimetry.
Leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne nowotworów oczu zakłada chirurgiczne usunięcie zmian chorobowych. W zależności od ich rozległości oraz stopnia agresywności, zabieg może pozwalać na zachowanie oka lub wymagać całkowitego usunięcia gałki ocznej. W skrajnych przypadkach konieczne może być również wycięcie wszystkich elementów oczodołu – mięśni, nerwów, tkanki tłuszczowej i powiek – jak również jego ścian kostnych.
W wypadku niektórych rodzajów nowotworów oka możliwe jest ponadto zastosowanie chemioterapii i wdrożenie leczenia ukierunkowanego molekularnie.
Jak zapobiegać nowotworom oczu?
W celu zapobiegania nowotworom oczu i zmniejszenia ryzyka ich rozwoju należy przede wszystkim zadbać o właściwą ochronę narządu wzroku przed oddziaływaniem promieniowania ultrafioletowego. Wymaga to unikania częstych kąpieli słonecznych, zaniechania wizyt w solarium oraz stosowania okularów z soczewkami wyposażonymi w filtr UV.
