Odwarstwienie (odklejenie) siatkówki – objawy, przyczyny i leczenie

Siatkówka to błona znajdująca się wewnątrz oka, która umożliwia odbieranie świata zewnętrznego przy pomocy wzroku. Do odwarstwienia dochodzi w momencie, gdy siatkówka oddziela się od leżących za nią nabłonka barwnikowego oraz błony naczyniowej. 

Odwarstwienie siatkówki, zwane również odklejeniem, początkowo występuje miejscowo. Z czasem jednak dochodzi do postępu schorzenia, którego konsekwencją może być pogorszenie, a nawet całkowita utrata zdolności widzenia.

Przyczyny odklejenia siatkówki

Przyczyny odklejenia siatkówki są różne w zależności od tego, czy doszło do odwarstwienia siatkówki przedarciowego, nieprzedarciowego trakcyjnego, czy też nieprzedarciowego wysiękowego.

Przedarciowe odwarstwienie siatkówki

Przedarciowe odwarstwienie siatkówki powstaje na skutek przerwania siatkówki, które hamuje przedostawanie się cieczy z ciała szklistego do obszaru podsiatkówkowego. Ten typ odklejenia występuje zazwyczaj u osób po urazach, cierpiących z powodu chorób układowych, afakii, pseudoafakii oraz krótkowzroczności.

Nieprzedarciowe trakcyjne odwarstwienie siatkówki

Do nieprzedarciowego trakcyjnego odwarstwienia siatkówki dochodzi w momencie, gdy sensoryczny fragment siatkówki ulega oddzieleniu od nabłonka barwnikowego. Dzieje się tak w wyniku skurczu błony szklistkowo-siatkówkowej.

Ten typ odklejenia występuje głównie w związki z ostrym zapaleniem wewnątrzgałkowym lub uszkodzeniem tylnego odcinka oka, a także wśród osób chorujących na cukrzycę i retinopatię proliferacyjną.

Nieprzedarciowe wysiękowe odwarstwienie siatkówki

Ten typ odwarstwienia siatkówki polega na przedostawaniu się płynu podsiatkówkowego do przestrzeni podsiatkówkowej przez uszkodzony nabłonek barwnikowy. Odklejenie tego typu powstaje na skutek obecności guzów, zapalenia tylnego odcinka twardówki, zapalenia martwiczego siatkówki, a także nadciśnienia.

Jakie są objawy odwarstwienia siatkówki?

Objawy odwarstwienia siatkówki można podzielić na podmiotowe i przedmiotowe. Do podmiotowych objawów odwarstwienia siatkówki zalicza się:

• fotopsje, czyli błyski światła pojawiające się w polu widzenia, stanowiące zazwyczaj najwcześniejszy z objawów schorzenia,
• poruszające się w polu widzenia podczas ruchów oka pajęczynki, czarne i czerwone kropki oraz obrączkowe zmętnienie,
• obniżoną ostrość wzroku,
• ubytki w polu widzenia.

Wśród przedmiotowych objawów odwarstwienia siatkówki należy wymienić:

• niskie ciśnienie wewnątrzgałkowe,
• przedarcie siatkówki objawiające się czerwonym otworem na powierzchni pęcherza,
• nierówny i szarobiały pęcherz usytuowany na dnie oka,
• obecność rozproszonych barwników w ciele szklistym.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów odklejania się siatkówki?

W sytuacji pojawienia się objawów odklejania się siatkówki, konieczne jest niezwłoczne udanie się do lekarza okulisty. Odwarstwienie siatkówki jest schorzeniem, w którym czas gra ogromną rolę – najlepsze efekty leczenia można osiągnąć przy podjęciu interwencji medycznej w ciągu maksymalnie 24 godzin od pojawienia się pierwszych problemów.

Szybkie postawienie diagnozy i wdrożenie adekwatnego leczenia to jedyny sposób na skuteczne pokonanie choroby i uniknięcie powikłań.

Diagnozowanie odklejania siatkówki

W diagnozowaniu odklejenia siatkówki wykorzystywane są przede wszystkim wziernikowanie dna oka oraz oftalmoskopia, przeprowadzane po uprzednim maksymalnym rozszerzeniu źrenicy przy pomocy stosownych preparatów.

W sytuacji, gdy odwarstwieniu siatkówki towarzyszy krwotok do ciała szklistego, zaawansowana zaćma lub inne schorzenia powodujące utratę przejrzystości przez rogówkę, ciecz wodnistą, soczewkę lub ciało szkliste, okulista powinien zlecić przeprowadzenie badania ultrasonograficznego gałki ocznej. W trakcie badania odwarstwionej siatkówki lekarz specjalista stara się znaleźć wszystkie otwory oraz przedarcia, gdyż od ich liczby i lokalizacji, a także ogólnego stanu siatkówki, zależy dobór metody leczenia.

Leczenie odklejania siatkówki

W wypadku przedarciowego odklejenia siatkówki leczenie farmakologiczne nie jest możliwe. Dostępne są jednak różnorodne metody leczenia operacyjnego. Są to przede wszystkim operacje polegające na podszywaniu wszczepu, opierścienieniu gałki ocznej, witrektomii i laseroterapii.

Naszycie wszczepu lub opierścienienie gałki ocznej

Zabieg naszycia wszczepu lub opierścienienia gałki ocznej polega na wgłobieniu ściany gałki przy pomocy naszycia na oko specjalnej gąbki bądź taśmy silikonowej. Dzięki temu siatkówka zostaje ponownie zbliżona do ściany gałki ocznej. Zabieg uzupełniany jest często aplikowaniem do wnętrza oka specjalnego gazu – powietrza, SF6 lub C3F8 – który z biegiem czasu samoistnie się wchłania. Funkcją gazu jest wypełnienie gałki ocznej poprzez utworzenie w ciele szklistym niewielkiego pęcherza, a następnie zablokowanie otworu w siatkówce.

Witrektomia

Witrektomia to zabieg polegający na wykonaniu niewielkiego nacięcia w twardówce oka, a następnie wprowadzeniu do wnętrza gałki ocznej instrumentów medycznych, które w dalszej kolejności służą do wycięcia ciała szklistego i usunięcia pokrywających siatkówkę błon nasiatkówkowych, tworzących się w następstwie powstania rozwarstwień.

Na zakończenie zabiegu do wnętrza oka wstrzykiwany jest gaz, podobnie jak w zabiegu uzupełniającym naszycie wszczepu lub opasania gałki ocznej. W przypadkach odwarstwienia siatkówki cechujących się większym skomplikowaniem, przeprowadzający operację chirurg może zdecydować się na zaaplikowanie oleju silikonowego – substancji, która wypełnia gałkę oczną w sposób podobny do gazu, lecz nie ulega samoistnemu wchłonięciu i wymaga usunięcia po określonym czasie.

Laseroterapia

W wypadku lokalnych odwarstwień, a także przedarć i zwyrodnień siatkówki, skuteczną metodę leczenia stanowi laseroterapia. Jest to krótki i bezbolesny zabieg wykonywany w warunkach ambulatoryjnych, który daje dużą szansę na ocalenie siatkówki przed całkowitym odwarstwieniem wymagającym zastosowania bardziej inwazyjnych metod leczniczych.

Laseroterapia pełni funkcję fotokoagulacyjną. Pozwala zespolić siatkówkę z błoną naczyniową, wytwarzając między obiema powierzchniami niewielkie blizny, a także zapobiega przedostawaniu się płynu pod siatkówkę. Laseroterapia stanowi również doskonałe uzupełnienie witrektomii.

Obok laseroterapii, innym zabiegiem uzupełniającym operacje chirurgiczne jest również krioterapia. O tym, która metoda najlepiej sprawdzi się w danym przypadku, decyduje specjalizujący się w operacjach siatkówki lekarz okulista – chirurg witreoretinalny.

Jak postępować po zakończonym leczeniu odklejenia siatkówki?

Osoby po zakończonym leczeniu odklejenia siatkówki powinny regularnie wykonywać zlecone badania kontrolne i ściśle przestrzegać zaleceń okulisty. Najczęściej wydawane zalecenia po operacji odwarstwienia siatkówki obejmują przede wszystkim utrzymywanie głowy w odpowiedniej pozycji, która zwiększa szanse na trwałe umocowanie siatkówki i wyleczenie schorzenia, przyjmowanie leków zgodnie ze wskazaniami lekarza oraz unikanie intensywnej aktywności fizycznej na czas określony przez specjalistę.

W następstwie leczenia odklejenia siatkówki przy użyciu gazu, ze względu na możliwość niekontrolowanego rozprężenia przy wahaniach ciśnienia, pacjent powinien powstrzymać się od podróży samolotem oraz nurkowania od 3 do 8 tygodni po zabiegu, czyli do momentu całkowitego wchłonięcia gazu. Ograniczenia te nie obowiązują tych, którym w zabiegu witrektomii podano olej silikonowy.

Kto znajduje się w grupie szczególnie zagrożonej odwarstwieniem siatkówki?

W grupie szczególnie zagrożonej odwarstwieniem siatkówki znajdują się osoby:

• w podeszłym wieku,
• z krótkowzrocznością, przede wszystkim dużą, czyli wykraczającą poza -6D,
• ze zmianami zwyrodnieniowymi na obwodzie siatkówki,
• po przebytej operacji zaćmy lub innej operacji oka,
• po urazie głowy,
• po urazie gałki ocznej,
• cierpiące z powodu guzów na gałce ocznej,
• które doświadczyły odwarstwienia siatkówki w drugim oku,
• w których rodzinie występuje tendencja do odwarstwienia siatkówki.

Osobami narażonymi, mogą być również cierpiący z powodu chorób, takich jak:

• zespół Marfana,
• zespół Ehlersa i Danlosa,
• zespół Sticklera,
• homocystynuria,
• cukrzyca,
• schorzenia układu naczyniowego.

Odwarstwieniu siatkówki można skutecznie zapobiegać. W tym celu wykonywana jest zazwyczaj laserowa fotokoagulacja siatkówki zmniejszająca ryzyko wystąpienia odklejenia poprzez redukowanie obrzęków, usuwanie obszarów niedokrwiennych i zamykanie nieprawidłowych naczyń. Jest zabiegiem krótkim i bezbolesnym, polecanym profilaktycznie osobom znajdującym się w grupie ryzyka odwarstwienia siatkówki.