Twardówka to zewnętrzna błona, która nadaje kształt gałce ocznej i chroni wewnętrzne struktury oka. Tworzy ona niepełną kulę, z jednej strony otaczającą rogówkę, a z drugiej kanał nerwu wzrokowego. Zbudowana jest z trzech warstw – nadtwardówki, istoty właściwej, zwanej także zrębem, oraz blaszki brunatnej, przylegającej do błony naczyniowej wewnątrz gałki ocznej. Na czym polega zapalenie twardówki i jakie są sposoby leczenia tego schorzenia?
Czym jest zapalenie twardówki?
Zapaleniem twardówki (łac. scleritis) określa się stan zapalny umiejscowiony w twardówce oka. Może on obejmować różne jej części. Rozwija się zazwyczaj między czterdziestym a sześćdziesiątym rokiem życia, przy czym u kobiet występuje dwa razy częściej niż u mężczyzn. Twardówka, w której doszło do powstania stanu zapalnego, może utracić swoje funkcje i tym samym doprowadzić do zaburzeń w zakresie kształtu i sztywności gałki ocznej. Aby zmniejszyć ryzyko groźnych powikłań dla narządu wzroku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta, konieczne jest jak najszybsze postawienie diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia zapalenia twardówki.
Rodzaje zapalenia twardówki
Zapalenie twardówki może być nieinfekcyjne lub infekcyjne, związane z oddziaływaniem czynników zewnętrznych bądź przebiegiem wybranej choroby ogólnej. Dodatkowo, w zależności od miejsca występowania zmian chorobowych, schorzenie to można podzielić na dwa rodzaje: przednie i tylne.
Przednie zapalenie twardówki
Przednie zapalenie twardówki jest stanem zapalnym występujący w przedniej części błony twardówkowej. Wyróżnia się cztery jego postaci. Są to:
- postać niemartwicza rozlana,
- postać niemartwicza guzkowa,
- postać martwicza z zapaleniem,
- postać martwicza bez objawów zapalenia.
Tylne zapalenie twardówki
Tylne zapalenie twardówki jest stanem zapalnym występującym w tylnej części błony twardówkowej. Może przyjmować jedną z trzech postaci. Są to:
- postać niemartwicza rozlana,
- postać niemartwicza guzkowa,
- postać martwicza ze stanem zapalnym.
Przyczyny zapalenia twardówki
Zapalenie twardówki może mieć różne przyczyny. Na występowanie tego schorzenia mają wpływ wybrane czynniki fizyczne, między innymi napromieniowanie oraz oparzenia termiczne i chemiczne, jak również mechaniczne, takie jak urazy oraz zabiegi chirurgiczne. Zapalenie twardówki często towarzyszy innym schorzeniom, przede wszystkim chorobom tkanki łącznej oraz chorobom zakaźnym i ziarniniakowym.
Choroby tkanki łącznej
Chorobami tkanki łącznej, w przebiegu których często dochodzi do rozwinięcia się stanu zapalnego twardówki, są:
- toczeń rumieniowaty układowy,
- reumatoidalne lub łuszczycowe zapalenie stawów,
- zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
- wieloobjawowe nawracające zapalenie chrząstek,
- ziarniniak Wegenera,
- guzkowe lub olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic.
Choroby zakaźne i ziarniniakowe
Do chorób zakaźnych i ziarniniakowych, które mogą powodować zapalenie twardówki, zaliczają się przede wszystkim:
- gruźlica,
- borelioza,
- kiła,
- sarkoidoza,
- toksoplazmoza,
- opryszczka,
- półpasiec.
Stan zapalny twardówki może ponadto występować przy:
- zaburzeniach metabolicznych,
- zaburzeniach hematologicznych,
- zaburzeniach endokrynologicznych, między innymi cukrzycy i chorobach przytarczyc,
- chorobach skórnych, takich jak atopowe zapalenie skóry i trądzik różowaty,
- zespole Ehlersa-Danlosa,
- zespole Marfana,
- zespole Goldenhara-Gorlina
i być wywoływany przewlekłym stresem oraz migrenami.
Objawy zapalenia twardówki
Zapalenie twardówki może występować w obu oczach, zarówno jednocześnie, jak i naprzemiennie. Głównym objawem tego schorzenia jest silny ból gałki ocznej, promieniujący do oczodołów, skroni, zatok przynosowych, czoła, a nawet szczęki. Często jest on odporny na działanie leków przeciwbólowych i może wybudzać pacjenta w nocy. Wśród pozostałych objawów zapalenia twardówki należy wymienić przede wszystkim:
- zaczerwienienie całości lub fragmentu gałki ocznej, przybierające odcień fioletowy lub niebieskawy,
- łzawienie oczu,
- światłowstręt,
- pogorszenie ostrości widzenia, spowodowane zajęciem rogówki lub siatkówki bądź powstanie zaćmy wtórnej w przebiegu procesu zapalnego.
W przebiegu tylnego zapalenia twardówki często dochodzi także do porażenia mięśni okoruchowych, odpowiedzialnych za poruszanie gałką oczną, wytrzeszczu, a nawet całkowitej utraty zdolności widzenia.
Diagnostyka zapalenia twardówki
W diagnostyce zapalenia twardówki zaleca się wykonanie badania w lampie szczelinowej, badań obrazowych w postaci tomografii komputerowej oraz USG oka i oczodołu, jak również angiografii fluoresceinowej.
Badanie w lampie szczelinowej
Badanie w lampie szczelinowej pozwala wykryć obrzęk twardówki i stwierdzić obecność głębokiego splotu nadtwardówkowego. Umożliwia ocenę rozległości i stopnia zaawansowania zmian wywołanych przez stan zapalny.
Tomografia komputerowa
Tomografia komputerowa to w pełni nieinwazyjne badanie obrazowe, które pozwala na dokładną ocenę stanu gałki ocznej i umożliwia uzyskanie modelu przekroju twardówki.
USG oka i oczodołu
USG oka i oczodołu to całkowicie nieinwazyjne i bezbolesne badanie wykorzystujące efekt fal dźwiękowych. Wykonywane jest przy pomocy aparatu ultrasonograficznego, którego głowica przykładana jest do zamkniętej powieki pacjenta, wcześniej pokrytej specjalnym żelem. Na podstawie wyników USG oka i oczodołu można sprawdzić, na jakim obszarze twardówki występuje stan zapalny.
Angiografia fluoresceinowa
Angiografia fluoresceinowa to badanie polegające na dożylnym podaniu pacjentowi fluoresceiny, czyli środka cieniującego, a następnie wykonaniu serii fotografii oka. Pozwala na wykrycie stanu zapalnego naczyń i umożliwia kontrolowanie zaburzeń przepływu krwi wewnątrz gałki ocznej. Z uwagi na fakt, iż pierwsze zmiany wskazujące na zapalenie twardówki dotyczą unaczynienia, angiografia fluoresceinowa posiada dużą wartość diagnostyczną.
Przy podejrzeniu zapalenia twardówki zaleca się ponadto wykonanie ogólnego badania moczu, morfologii krwi z rozmazem oraz badania poziomu hemoglobiny.
Leczenie zapalenia twardówki
Ze względu na etiologię schorzenia, leczenie zapalenia twardówki wymaga ścisłej współpracy lekarzy różnych specjalizacji. Podstawą jest leczenie ogólne, w charakterze wspomagającym wykorzystywane jest jednak również leczenie miejscowe. W zależności od rodzaju zapalenia twardówki zastosowanie znajdują:
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
- ogólna steroidoterapia,
- terapia dożylna metyloprednizolonem, czyli lekiem o działaniu immunosupresyjnym, przeciwobrzękowym, przeciwwysiękowym i przeciwzapalnym.
W sytuacji pojawienia się dużych ubytków w twardówce lub wystąpienia powikłań stanu zapalnego, może istnieć konieczność wdrożenia leczenia operacyjnego.
Dlaczego nie należy lekceważyć zapalenia twardówki?
Nieleczone zapalenie twardówki może powodować poważne zagrożenie dla zdrowia. W zaawansowanym stadium schorzenie to zwiększa bowiem ryzyko występowania powikłań, wśród których należy wymienić przede wszystkim:
- zaćmę,
- jaskrę,
- odwarstwienie siatkówki,
- nieprawidłowości w obrębie rogówki,
- zapalenie nerwu wzrokowego.
Z tego powodu w sytuacji pojawienia się objawów mogących wskazywać na zapalenie twardówki, trzeba niezwłocznie zgłosić się do lekarza, np. okulisty w Gliwicach. Natychmiastowe wdrożenie stosownego leczenia znacząco zwiększa szansę na szybką poprawę stanu zdrowia i minimalizuje ryzyko powikłań.
Zapalenie twardówki, w zależności od rodzaju, ma charakter nawrotowy lub postępujący. Wymaga jak najszybszego wdrożenia odpowiedniego leczenia i unikania czynników mogących powodować pogłębienie lub przyspieszenie zachodzenia zmian chorobowych. Pacjenci, którzy w przeszłości przeszli zapalenie twardówki, powinni pamiętać o regularnych wizytach kontrolnych w gabinecie okulistycznym. Muszą oni również kontrolować i leczyć stany chorobowe ogólne związane z tym schorzeniem, przede wszystkim choroby o podłożu autoimmunologicznym.
